ISNA , فاتح و رشد

دكتر ابوالفضل فاتح، مديرعامل سابق خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در آخرين روزهاي مسئوليت خود، ضمن بازديد از سايت «بازتاب»، در گفت‌وگويي به پرسش‌هاي پيرامون چگونگي تشكيل، عملكرد و آينده اين خبرگزاري، پاسخ داد.در جريان اين بازديد، مديرمسئول «بازتاب»، ضمن قدرداني از تلاش‌هاي بي‌وقفه دكتر فاتح در تشكيل و فعاليت ايسنا، خبرگزاري دانشجويان ايران را نقطه عطفي در جريان اطلاع‌رساني پس از انقلاب توصيف كرده افزود: تشكيل ايسنا از يك‌سو به عنوان نخستين خبرگزاري غيردولتي ـ اما داخل مجموعه انقلاب و نظام ـ مسير را براي تنوع و تكثر خبري و استقلال جريان اطلاع‌رساني گشود و از سوي ديگر، عملكرد ايسنا در انتشار اخبار و اطلاع‌رساني، كمك شاياني به گسترش خط‌قرمزهاي اطلاع‌رساني و شفاف كردن جريان اطلاعات غيررسمي در كشور كرد و اين خبرگزاري را در عين پايبندي به ارزش‌هاي نظام، به منبعي قابل اعتماد براي افكار عمومي داخلي و رسانه‌هاي خارجي مبدل ساخت.مديرمسئول «بازتاب»، شخصيت فرهنگي، اخلاص،‌ پشتكار، توانايي‌هاي فكري و روحيه خستگي‌ناپذير دكتر فاتح را يكي از اركان اساسي تشكيل و موفقيت ايسنا دانسته افزود: بي‌ترديد نام ابوالفضل فاتح به عنوان مؤسس و مهم‌ترين عنصر باروري و شكوفايي ايسنا در عرصه اطلاع‌رساني ايران بر جاي خواهد ماند.دكتر فاتح نيز در گفت‌وگويي درباره چگونگي تشكيل ايسنا گفت: ايده اوليه تشكيل ايسنا در اسفند سال 77 و زماني كه بنده مسئوليت سازمان دانشجويان جهاد دانشگاهي را بر عهده داشتم، مطرح شد و طرح تفصيلي آن در قالب يك مؤسسه فرهنگي ـ خبري كه از نظر جايگاه قانوني مشابه‌سازي مؤسسات فرهنگي ـ هنري بود، به وزارت ارشاد ارائه و در تير ماه سال 1378 با حمايت آقاي مسجدجامعي، مجوز ايسنا تصويب شد. به اين ترتيب، ايسنا از 13 آبان همان سال، فعاليت فني خود را آغاز كرد، از 16 آذر سال 1378 به صورت آزمايشي روي شبكه اينترانت قرار گرفت و از فروردين سال 1379، خروجي كامل آن بر شبكه جهاني اينترنت قرار گرفت.مديرعامل ايسنا ادامه داد: ايسنا، نخستين تجربه تبديل يك خبرگزاري به «رسانه گروهي» بود، چراكه پيش از اين، مردم و افكار عمومي تنها از طريق صداوسيما و مطبوعات با خبرگزاري‌ها ارتباط داشتند و با قرار گرفتن خروجي كامل ايسنا بر روي اينترنت، عملا مخاطبان عمومي ايسنا نيز همانند روزنامه‌نگاران و مطبوعات، دسترسي يكساني به خبرگزاري دانشجويان يافتند و عملا ايسنا به يك رسانه گروهي تبديل شد.فاتح افزود: در آغاز تعداد همكاران و ساختار تشكيلاتي، تعداد نيروهاي خبري و فني و اجرايي ايسنا كمتر از چهل نفر بود، اما هم‌اكنون مجموع پرسنل سايت مركزي ايسنا، نزديك به دويست نفر است كه اين تعداد شامل 110 نفر خبرنگار و حدود 85 نفر سردبير، دبير و نيروهاي فني و اجرايي است. همچنين در كنار سايت مركزي ايسنا، دفاتر منطقه‌اي ايسنا فعال شده‌اند كه تنها پشتيباني فني اين دفاتر به عهده ايسناست و تأمين هزينه‌ها و ساختار اداري دفاتر مذكور به عهده جهاد دانشگاهي است و بنا بر برنامه، قرار است كه تعداد اين دفاتر منطقه‌اي به دوازده دفتر برسد كه هر دفتر، حدود سه سايت استاني را پوشش مي‌دهد.مديرعامل ايسنا درباره تعداد خبرهاي توليدي خبرگزاري دانشجويان گفت: هرچند تعداد كمّي اخبار توليدي، مبنايي براي ارزش‌گذاري فني نيست، اما در اوضاع فعلي، روزانه بيش از هشتصد خبر روي خروجي ايسنا قرار مي‌گيرد كه از اين تعداد، حدود پانصد خبر، توليد سايت مركزي ايسنا و حدود سيصد خبر نيز توليدي دفاتر منطقه‌اي هستند. عملكرد اين دفاتر، باعث ايجاد زمينه فعاليت و رشد نشريات محلي و استاني شده است و به اين ترتيب، با راه‌اندازي دفاتر مذكور، مشكل تغذيه خبري و اطلاعاتي نشريات محلي و بومي تا اندازه‌اي حل شده است.
فاتح ادامه داد: از نظر تأمين بودجه نيز، ايسنا در ابتدا با هزينه سالانه سيصد ميليون تومان آغاز به كار كرد كه به رغم توسعه گسترده اين خبرگزاري، اين رقم سالانه تنها حدود 150 ميليون تومان افزايش پيدا كرد كه بخش عمده آن از طريق رديف كمك به خبرگزاري دانشجويان در بودجه و در كنار كمك به ديگر مؤسسات فرهنگي غيردولتي تأمين مي‌شود. سال گذشته نيز وزارت ارشاد، بخشي از هزينه‌ها را در چهارچوب كمك به ايسنا تأمين كرد، آقاي خاتمي نيز در بازديد خود از ايسنا ـ كه در سال جاري انجام شد ـ پس از مشاهده مشكلات مربوط به محل و فضاي فعاليت ايسنا، كمك 7/1 ميليارد توماني بهتر خريد ساختماني مناسب براي خبرگزاري دانشجويان، اختصاص دادند.مديرعامل ايسنا درباره چگونگي ارتباط اين خبرگزاري با جهاد دانشگاهي گفت: مديريت جهاد دانشگاهي كه نهادي وابسته به شوراي عالي انقلاب فرهنگي است، بهترين نوع ارتباط و حمايت از ايسنا را انجام داد و به محض ارائه پيشنهاد تأسيس ايسنا، از اين طرح حمايت كرد و پس از آن نيز بدون آن‌كه كوچك‌ترين دخالتي در فعاليت خبري ايسنا انجام دهد، هزينه‌ها و فشارهاي طبيعي ناشي از اين نوع فعاليت رسانه‌اي را تحمل كرد.دكتر فاتح درباره مرجعيت خبري ايسنا در مطبوعات كشور گفت: بنا به بررسي‌هاي كارشناسي انجام شده، هم‌اكنون خبرگزاري دانشجويان با اختصاص حدود يك‌چهارم مطالب 25 روزنامه عمومي كثيرالانتشار كشور به خود، اصلي‌ترين مرجع خبري مطبوعات است و با توجه به آن‌كه حدود نيمي از مطالب مطبوعات، توليدي يا بدون ذكر منبع خبر است، ايسنا 45 تا 50 درصد از مطالبي را كه در مطبوعات به نقل از خبرگزاري‌ها منتشر مي‌شود، به خود اختصاص داده است.فاتح همچنين گفت: اين مقدار انعكاس اخبار ايسنا در مطبوعات، در حالي است كه خبرنگاران ايسنا، مجاز به فعاليت در مطبوعات نيستند و خبرگزاري دانشجويان، مانند برخي ديگر از خبرگزاري‌ها، داراي روزنامه تشكيلاتي يا همسو نيست و انعكاس اخبار ايسنا، تنها بر پايه اعتماد و اعتبار خبري به اين رسانه انجام مي‌شود، به گونه‌اي كه در ميان اخبار رسمي مطبوعات ـ كه به صورت يكسان در همه خبرگزاري‌ها منتشر مي‌شود ـ ايسنا مرجعيت نخست را دارد.فاتح راجع به ارتباط مجموعه ايسنا با دستگاه‌هاي دولتي و اجرايي گفت: يكي از آفات رسانه‌هاي ما، تبديل شدن به يك روابط عمومي بزرگ براي مجموعه‌هاي اجرايي است كه اين اقدام، غالبا با اهداي هدايا به خبرنگاران از سوي دستگاه‌هاي اجرايي، انجام و مانع داشتن رويكرد مستقل و انتقادي خبرنگار به آن دستگاه مي‌شود. براي جلوگيري از بروز اين آسيب، خبرنگاران ايسنا، مجاز به دريافت هدايايي كه از طرف دستگاه‌ها و نهادهاي مختلف به ديگر خبرنگاران اهدا مي‌شود، نيستند و ايسنا، خود 70 درصد ارزش هديه مذكور را به خبرنگار پرداخت مي‌كند.فاتح، ديگر ابتكار ايسنا براي تقويت اعتماد به نفس و روحيه خودباوري در ميان خبرنگاران را تعيين ارزش خبري و حقوق دريافتي خبرنگار توسط خود آنها عنوان كرده و گفت: پيش از اين، حقوق خبرنگاران ايسنا بر مبناي ارزش خبرهاي توليدي توسط دبيران و سردبيران تعيين مي‌شد، اما از سال گذشته تاكنون، اين امر به خود خبرنگاران واگذار شده است و هر خبرنگاري با تعيين ارزش خبرهاي توليدي خود، درواقع، حقوقش را در چهارچوب يك سقف كلي مشخص مي‌كند و جالب اينجاست كه پس از اين اقدام، به رغم افزايش حجم كار و اخبار توليدشده، پرداختي به خبرنگاران، افزايش جدي نيافته است.فاتح افزود: يكي ديگر از رموز موفقيت ايسنا، ايجاد امنيت رواني و حمايت كامل از مجموعه خبرنگاران و كاركنان ايسنا بود و مديريت خبرگزاري دانشجويان تحت هيچ شرايطي، حاضر به نقض امنيت رواني و شغلي خبرنگاران خود نشد و هيچ‌گاه به دليل خطاي خبري، همكاران توبيخ يا مجازات نشدند و حتي در يكي از مواردي كه يكي از دبيران خبري ايسنا، مرتكب اشتباه نسبتا بزرگي شده بود و نهاد مسئول، ايسنا را بين توقيف شدن يا معرفي اين فرد مخير كرد، بنده اعلام كردم كه آماده استعفا هستم، اما نام دبير مذكور را افشا نخواهم كرد و اين نوع حمايت، باعث بروز خلاقيت، اعتماد به نفس و خودباوري در رسانه مي‌شود.فاتح درباره مشكلات به وجود آمده ناشي از عملكرد ايسنا گفت: هرچند طبيعت كار خبر با پيامدهاي حقوقي و امنيتي همراه است، اما طي شش سال فعاليت ايسنا، تنها حدود شش خبر از خروجي ايسنا حذف شد. خبرگزاري دانشجويان به رغم فشارها، به برقراري جريان اطلاع‌رساني سالم متعهد مانده است، هرچند بنده در مواردي نيز به دليل شكايت‌هاي انجام‌شده، به مراجع قضائي احضار شدم، اما همواره با ارائه توضيحات لازم، مشكل حل شده است و به طور كل در اين دوره پرتلاطم و پرتنش سياسي، عملكرد ايسنا به گونه‌اي بوده است كه همواره حسن‌نيت و وفاداري اين مجموعه نسبت به انقلاب و منافع ملي احساس مي‌شده كه اين امر، مهم‌ترين مانع شكل‌گيري اجماع و اراده برخورد با ايسنا بوده است و حتي امروز، گروه‌هاي سياسي كه پيشتر ايسنا را به محافظه‌كاري متهم مي‌كردند، از اين رويه دفاع مي‌كند. در اين ميان بايد از حمايت‌ها و الطاف مداوم رهبر انقلاب و آقاي خاتمي به ايسنا تشكر كنم، به ويژه آقاي خاتمي كه به رغم برخورداري از حمايت‌هاي ايشان، تندترين انتقادات و تعبيرها از سوي چهره سياسي و رهبران جناح راست نسبت به ايشان در ايسنا منتشر شد و ايشان، هيچ‌گاه گلايه‌اي از انتشار اين مطالب نكرد، در حالي كه اگر امروز مشابه آن انتقادات نسبت به اين چهره‌ها مطرح شود، بعيد است به سادگي تحمل شود.مديرعامل ايسنا ادامه داد: جمع‌بندي ما اين است كه حتي اگر در طول اين مدت، مشكلاتي هم براي ايسنا به وجود آمده، پشت سر گذاشتن آن به فرصتي براي رسانه‌هاي كشور تبديل شده است.براي نمونه؛ در جريان ناآرامي‌هاي خرداد سال 1382 كه من براي پيگيري دقيق‌تر و كمك به خبرنگاران ايسنا و همچنين برقراري ارتباط با دانشجويان معترض در كوي دانشگاه حاضر شده بودم، به خاطر اين‌كه مورد ضرب‌وشتم يكي از نيروهاي پليس نيز قرار گرفتم، فرمانده نيروي انتظامي سه بار و در سه موقعيت جداگانه و رسمي از بنده عذرخواهي كرد كه اين اقدام موجب افزايش شأن و جايگاه رسانه در كشور شد.فاتح در ادامه با اشاره به نوع ورود ايسنا به حوزه سياسي گفت: اصولا نبايد يك رسانه در جريانات سياسي خود به عنوان يك طرف دعوا وارد و موجب افزايش تنش‌هاي موجود بين جناح‌ها و گروه‌هاي سياسي شود، بلكه بايد رسانه‌ها با اطلاع‌رساني دقيق و همه‌جانبه، نياز افكار عمومي را تأمين كنند، نه اين‌كه بنا به خوشامد احزاب و گروه‌ها حركت كنند؛ بنابراين، هرچند بخشي از گروه‌هاي سياسي، ايسنا را به محافظه‌كاري و گروهي ديگر به چپ‌روي متهم مي‌كردند، خبرگزاري دانشجويان با وارد نشدن به دعواهاي سياسي، از تبديل شدن به يك طرف دعوا خودداري و به اين خاطر، از قرباني شدن به پاي يك جريان سياسي پرهيز كرد، چراكه رسانه‌ها سرمايه‌‌هاي ملي هستند كه هرچه دوام و ثبات آنها بيشتر باشد، به تقويت جريان اطلاع‌رساني در كشور كمك مي‌كنند؛ بنابراين، نبايد قرباني درگيري‌هاي سياسي شوند.مديرعامل ايسنا افزود: البته در ميان مسئولان نيز نوعي ناآشنايي و طبعا بي‌مهري نسبت به رسانه‌هاي داخلي ديده مي‌شود و هنوز مسئولان ما قدرت رسانه‌اي را به عنوان يكي از مؤلفه‌هاي مهم قدرت ملي نپذيرفته‌اند، در حالي كه در جهان امروز، برد رسانه‌ها از برد موشك‌ها بيشتر است، اما ما هنوز حتي در داخل كشور بايد استيلاي رسانه‌هاي بيگانه را بپذيريم. براي نمونه؛ در حالي كه خبرگزاري‌هاي خارجي در كشور، مجاز به فعاليت و تهيه و پخش صوت و تصوير روي خروجي خود هستند، خبرگزاري‌هاي داخلي از اين امكان محرومند و زماني كه ايسنا، اقدام به قرار دادن اخبار به صورت فيلم بر روي خروجي خود كرد، با شكايت صداوسيما مواجه و اين اقدام متوقف شد. حال آن‌كه اين امر، يك ضرورت رسانه‌اي براي خبرگزاري‌هاي داخلي است و حتي ايجاد راديو ايسنا نيز از اهداف ما بود كه اميدواريم در آينده محقق شود.فاتح شكل‌گيري جريان رسانه‌اي «ايران به روايت ايران» را از مهم‌ترين ضروريات اطلاع‌رساني كشور دانست و افزود: در شرايطي كه پس از انقلاب اسلامي، ايران به يكي از خبرسازترين نقاط جهان تبديل شده است و همواره در ميان ده كشور نخست، مورد توجه رسانه‌هاي خبري قرار داشته است، به دليل ضعف روند اطلاع‌رساني در كشور، بخش عمده‌ اخبار و گزارش‌هاي مربوط به ايران از طريق رسانه‌هاي بيگانه و منابع خارجي در دنيا منعكس شده است و حتي در داخل نيز ما شاهد «ايران به روايت بيگانگان» بوديم، در حالي كه بايد نه تنها اخبار ايران در جهان با محوريت رسانه‌هاي داخلي مطرح شود، بلكه ما بخشي از جريان اطلاع‌رساني بين‌المللي را نيز مديريت كنيم و دست‌كم براي مخاطب داخلي خود، «جهان به روايت ايران» را ارائه دهيم. البته با توجه به اوضاع رو به رشد خبرنگاران و روزنامه‌نگاران ايراني، به نظر مي‌رسد، جنبش اطلاع‌رساني بزرگي در ايران در حال تولد است كه با شكوفايي اين جنبش در پنج سال آينده، ايران به يك قطب خبري منطقه‌اي كه شايسته جايگاه كشور است، دست پيدا خواهد كرد. بنابراين در اين راستا، ايسنا با كمك دانشجويان خارج از كشور حركتي را در پيش گرفته است، به گونه‌اي كه در حال حاضر، 24 دانشجو در شانزده كشور جهان براي تهيه اخبار خارجي همكاري دارند كه قرار است همكاران خارج از كشور ايسنا به 150 نفر برسند.فاتح در زمينه ميزان بينندگان ايسنا گفت: آمار مراجعه به ايسنا در شبكه اينترنت هم‌اكنون، ماهانه حدود شصت ميليون هيت است و از نظر كشورهاي محل اقامت، مراجعان به ايسنا نيز تا سال گذشته آمريكا، انگلستان، كانادا و ايران رتبه‌هاي اول تا چهارم را از نظر تعداد مراجعان داشته‌اند، البته از سال جاري و با جهش بسياري كه در تعداد مراجعان داخل كشور صورت گرفت، هم‌اكنون بيشترين بينندگان ايسنا در داخل ايران هستند و پس از آن، مراجعان در آمريكا، كانادا و انگليس بيشترين بازديد را از ايسنا دارند.مديرعامل ايسنا در ادامه، استقلال و شفافيت مالي و ارتباطي را از جمله ضرورت‌هاي موفقيت يك رسانه دانسته افزود: براي جلوگيري از بروز ارتباطات ناسالم و جهت‌گيري در اخبار، از محدود كردن دسترسي به برخي اخبار يا سرويس ويژه در ايسنا خودداري و دسترسي به همه اخبار را براي آحاد مراجعان يكسان تعريف كرديم، چراكه اين بخش مي‌تواند آغاز شكل‌گيري ارتباطي باشد كه استقلال رسانه‌اي را خدشه‌دار مي‌كند.فاتح با عنوان كردن اين‌كه قصد هيچ‌گونه فعاليتي را در زمان تحصيل خود ندارد، گفت: از دو سال پيش كه بورسيه تحصيلي بنده در جهاد دانشگاهي تصويب شده بود، قصد كناره‌گيري از ايسنا را داشتم، اما به دلايل گوناگون، اين اقدام به تأخير افتاد و به پس از انتخابات رياست‌جمهوري موكول شد و در صورت عدم آغاز به تحصيل، بورس مذكور تا پايان امسال باطل مي‌شود، البته تمايل شخصي‌ام به ادامه تحصيل در رشته ارتباطات در داخل كشور بود كه به دليل مقررات خاص ايران كه ادامه تحصيل در مقطع دكتري را براي فارغ التحصيلان رشته پزشكي مجاز ندانسته و آن را موظف به گذراندن مراحل قبلي تحصيلي مي‌داند، مجبور به ادامه تحصيل در خارج از كشور شدم؛ بنابراين با مذاكرات انجام‌شده با يكي از دانشگاه‌هاي انگليس، آقاي دكتر معتمدنژاد، استاد راهنماي بنده تعيين شدند و موضوع تز دكتري بنده نيز احتمالا مقايسه نظام رسانه‌اي ايران و انگلستان خواهد بود.مديرعامل ايسنا در پايان گفت: به رغم علقه و ارتباط قوي عاطفي با ايسنا،‌ كناره‌گيري خود در مقطع فعلي را به نفع ايسنا مي‌دانم و اميدوارم با آغاز به كار مدير جديد، اين رسانه به رشد خود ادامه دهد.